#podcast24: ratten zijn echte speurneuzen

[ 13-04-2021 ]

Deze keer geen honden of katten, maar ratten in de spotlight! De HeroRATs van de non-profit APOPO helpen om landmijnen en TBC op te sporen. De organisatie heeft Belgische roots, startte in Tanzania en is ondertussen in verschillende landen actief.

Biologe Ellen Van Krunkelsven bestudeerde eerst de bonobo’s in Planckendael en kreeg daarna de kans om deze apen in Congo te bestuderen. Toen ze terugkeerde naar België werd ze gevraagd om ratten te komen trainen bij APOPO, dat net werd opgestart. Ze vertelt wat ratten zo geschikt maakt voor dit werk en hoe de training verloopt.

Dingen die we je graag meegeven:

#1 Waarom ratten?
Ontmijnen kun je doen op verschillende manieren. Manueel landmijnen opsporen met een metaaldetector is ingewikkeld en tijdsintensief. Machinaal ontmijnen is niet altijd mogelijk als er begroeiing is. Bovendien gaan de machines stuk als er een mijn ontploft, en is het een kostelijke zaak om reserve-onderdelen te voorzien. Honden worden ook gebruikt om mijnen op te sporen, maar als vleeseters zijn ze niet goedkoop om te houden.

De hamsterratten die ze bij APOPO gebruiken komen in het wild voor in Tanzania. Hun natuurlijke drang om pinda’s te verzamelen onder de grond sluit mooi aan bij wat er van hen verwacht wordt tijdens de trainingen. Ze wegen te weinig om per ongeluk een mijn te detoneren, en hun beloningen van pinda en banaan zijn makkelijk verkrijgbaar. Bovendien gebruiken ratten echt hun neus, en kijken ze dus niet stiekem naar hun trainer tijdens de oefening, zodat ze leren te reageren op de geur en niet op het gedrag van hun begeleider, zoals dat soms bij honden gebeurt.

#2 De training
Hamsterratten zijn geen supersnelle leerlingen, maar wanneer ze eenmaal iets kunnen, zijn ze daarin heel betrouwbaar. Ze vinden het ook heel leuk om te trainen en zijn zelf minstens even enthousiast als hun trainers.

Eerst krijgen ze een potje voorgeschoteld met de geur van het explosief TNT, dat in bijna alle mijnen zit. Ze worden beloond met de clicker en een beloning als ze gedrag vertonen dat de trainer makkelijk kan herkennen, zoals erboven stil blijven staan of aan het potje beginnen krabben. Daarna krijgen ze de keuze tussen 2 potjes, waarvan er maar 1 de geur van TNT bevat. Ze worden enkel beloond als ze het juiste potje aanduiden. Dit zoekspelletje wordt langzaam uitgebreid, tot ze klaar zijn voor het proefmijnenveld. Hier zijn er op vaste plaatsen mijnen geplaatst die niet kunnen afgaan. De trainers weten dus wanneer ze de rat kunnen belonen.

Dit hele traject duurt ongeveer een half jaar. Na een test krijgen ze dan ook een certificering van de UN.

#3 De praktijk
Door de oorlogen zijn er nog gebieden die zijn afgesloten voor mensen omdat ze weten dat er nog explosieven in de grond zitten. Om dit gebied te kunnen vrijgeven, wordt het systematisch ontmijnd. Eerst wordt de oppervlakte verdeeld in plots van 10x10 meter. Aan weerszijden van dit vierkant wordt er manueel een safe line gemaakt, met een metaaldetector en ontmijningsploeg. Op elke lijn staat er een begeleider, en de rat loopt tussen hen heen en weer. De begeleiders schuiven telkens een stapje op, zodat het plot systematisch doorzocht wordt. Als de rat aangeeft iets gevonden te hebben, komt het ontmijningsteam eerst voor ze verder kunnen doen. Een rat kan dagelijks een 30 à 45 minuten werken, want dit speurwerk vergt opperste concentratie.

Dit vermeldden we:

• De website van APOPO met veel info en filmpjes
• De boeken van Karen Pryor over clickertraining

We hopen dat deze aflevering je laat verbazen over de krachtige speurneus van ratten? Deel je ervaring via Facebook, Instagram of mail.

Wil je je abonneren op 'Recht voor de rAAP'? Zo ben je als eerste op de hoogte wanneer er een nieuwe aflevering online staat. Ga naar één van je favoriete kanalen hieronder: